Словарных статей на сайте: /55000  

Ăшă [4:89-91]

Ăшă, тепло. Т. VI. 7. Ăшă ăмăшĕ, ăшă хайарĕ... Мать тепла, зло тепла (божества). N. Ăша тăрат̌, стоит теплая погода. Н.Седяк. † Йал вĕҫĕнђен шыв йухат̌—сивĕ те пулсан, ĕҫмеҫҫĕ; йал варринђен шыв йухат̌—ăшă та пулсан, ĕҫеҫҫĕ. У конца деревни течет вода но, хотя, она студеная, ее не пьют; по середине деревни течет вода но, хотя, она теплая, ее пьют. Бгтр. Ăшăпа сивĕ тавлашнă кун (Христоса хирĕҫ тухса илнĕ кун) ăшă пулсан, малалла ăшă пулат̌, теҫҫĕ. Если в день, когда борются холод с теплом (в сретенье), будет тепло, то и потом будет тепло. N. Тата хăш вăхăтра, ҫав хĕвел ăшшинђе ҫывăрнă ђух, ăна кашкăр та тытат, тет. Иногда, когда он лежит на солнцепеке его и волк ловит. Шурăм-п. Вăл та ăшăпа аптранă. И он замучился от жары. КС. Ӑша ăшă ҫаппĕр (согрелся). Нюш-к. Ăшша курса, йупăнђ ил (тумтір тавраш, пӳркенмелли илме хушат̌). Глядя на тепло, бери покрывало. (Послов.). N. Нурăс уйăхĕ теҫҫĕ, кун ăшă йенне кайса, кун йĕпенсе тăнăран. Месяц нурăс называют так потому, что в этом м-це время идет к теплу, и становится сыро. Альших. † Кайрăм IIăла тăршшине, кĕтĕм вăрман ăшшине. Пошел на Булу (речка), зашел в тепло леса. Янбулат. † Порҫăн тотăр поҫ ăшши, ҫак йен хĕрсем ђон ăшши. Шелковый платок согревает голову, девушки этого края ласкают (согревают) душу. Сред. Юм. Ăшша хĕрĕнсе тохнă. Вышел, рассчитывая на тепло. Ib. Ăшша тохрăмăр. Мы вышли на тепло. т. е. дожили до тепла. Т. М. Матв. Ăшша ҫĕлен иленнĕ, теҫҫĕ. К теплу привадилась змея. (Послов.). N. Спаҫҫипă турра, ăшша тухрăмăр (дожили до тепла). || Жара. N. Ђĕкĕнтĕре самай ђеђеке ларнă вăхăтра ăшă тиврĕ. Свеклу взяло жаром как раз в то время, когда она расцветала (так говорит хозяин). N. Епĕ мĕнле ăшша та сивĕтетĕп, пĕр ҫухрăмран пĕҫерекен ăшша та сивĕтетĕп. Я могу какое угодно тепло остудить; за целую версту я могу остудить самую горячую жару. Макка 202. Вĕсене сӳнтермесен, тырра-пулла ăшă тивет, теҫҫĕ. Если не потушить (огонь), то, говорят, хлеба возьмет жаром. Сала 305. Ҫинҫере хуралт тăррине хăпарсан, тырра ăшă тивет, теҫҫĕ. Если во время праздника «ҫинҫе» влезешь на постройку, то, говорят, хлеба возьмет жаром. Б. Олг. Ăшă (ŏжŏ) тисерђĕ(=тиврĕ). Жаром хватило (о хлебе). Регули 1059. Выљӑх ăшăран нішта кайса кĕме пĕлмест. Скотина не знает, куда деться от жары. || Сила, внутренний жар. N. Пĕтнӗ ĕнтĕ (одряхлел), ăшши ҫук. Нет силы (у старика). || Лупцовка, verberatio. Завражн. Пӗрре, тытса, ăшă пађĕҫ. Пĕрре ăшӑ парам-ха! Раз поймали и задали лупцовку. Задам-ка раз лупцовку. || Теплый. Якейк. † Ҫак коккăрта ҫил ăшă; ҫил ăшă мар, хĕр ăшă: ђон йоратнă хĕр ăшă. В этом углу теплый ветер; ветер не теплый, а девица теплая: сердечно любимая девица теплая. К.-Кушки. Турăран савăнăҫ ыйтатпăр, ăшă ҫумăрне пар, тесе. Просим у бога радости, чтобы он дал (нам) теплого дождя. N. Ҫур-кунне хĕвел ҫӳлелле хăпарат̌ те, кунсем кунсайранах ăшă та ăшă пулса пыраҫҫĕ. Весной солнце поднимается высоко, и с каждым днем становится все теплее и теплее. О сохр. здор. Ăшă-тумтір. Теплая одежда. N. Ăшăрах, тепловатый. Н. Карм. † Ҫак тăванусем патне салам йарсан, кăнтăрлахи ăшă ҫилпе йар. Если будешь посылать привет этим родным, то посылай его с теплым полуденным ветром. Орау. Ăшă ҫăккăра ватă ҫынăн та шăлĕ витет. Теплый хлеб и у старого человека зуб берет=теплый (свежеиспеченный) хлеб и старику по зубам. Ib. Пайан ăшă тăман лаплаттарат̌ анђах. Сегодня идет хлопьями сильный снег. Юрк. Епĕ унта ăшă ҫӗрте-кăна ҫĕлесе ларăтăм; хуралла-мĕне шăнса ҫӳремĕтĕм. Я бы там сидел в теплом месте и не ходил бы в холод сторожить. || Шибач. Ăшă апат. Горячая пища. || Приветливый, сердечный, теплый, ласковый. Хурамал. † Ђĕлхĕрсемех ҫемҫе, питĕр ăшă, калаҫассăм кисе(=килсе) тăрат̌-ҫке. Беседа ваша мягкая, лицо приветливое, так и хочется говорить (с вами). N. Аллăран курка памасан, ăшă (scr. ăшĕ) сăмахĕ пулін-ђђӗ. Если и не даст из рук чашку, то пусть (у нее) было бы приветливое слово. Такмак. Авалхи йăлапа тухрăм туйа. Ăшă питпе (ласково), тутлă ђĕлхепе пире хапăл тăватра? По старинному обычаю вышел я на свадьбу. Примите ли вы нас с приветливостью на лице, с сладким словом? Якейк. Ăшă ҫын нумай та, но Йакку амăш пек ăшă ҫын орăх топас ҫок (противоположное—сивĕ ҫын). Ласковых людей много, но ласковее матери Якова не найти. Янш.-Нарв. Унпала ніхăҫан та йатлаҫмаҫҫĕ, йалан унпала ăшă сăмахне анђах калаҫаҫҫĕ. С ним никогда не ссорятся, всегда говорят с ним ласково. Юрк. Виҫ хутђен пит ăшă-кăна ђуп туса илђĕ. Три раза поцеловала меня так мило. Альш. Ăшă сăмах, приветливое слово. N. Ăшă сăмахсем те кăлаҫҫа илеҫҫĕ. И поговорят приветливо. Якейк. Ырă кăмăллă, ăшă ҫын, добрый, ласковый человек. || Приятный. Бюрг. Ăшă ыйхăран ҫынсем вăранђђăр. Пусть люди проснутся от сладкого сна. Юрк. Сыв пулса тăр халĕ. Ăшă хыпар кĕтсе йулакан тусă Ив. Юркин. Пока будь здоров. В ожидании доброй вести твой друг Ив. Юркин. Собр. 210. † Иртет ĕмĕр, иртетех ăшă ăйхăра курнă тĕлĕк пек. Проходит век, как приятный сон. N. † Пиртен ăшă хыпар ҫитсессĕн, ҫумăнти мăшăрна илех пыр. Получив от нас приятную весть, возьми свою жену и приезжай. || N. Ăшă пăрҫа ҫитер. Угощать свинцовым горохом (ружейным огнем).